ضرورت حفاظت و ایمنی بناهای تاریخی در مناطق زلزله خیز - مجله فازنما

متأسفانه بیشتر بناهای تاریخی مورد غفلت واقع شده اند. آن ها به دلیل عوامل طبیعی یا غیر طبیعی چون زلزله. سیل و سایر بلایای طبیعی و یا دخالت های ویرانگر انسانی آسیب دیده و یا فروریخته اند. به همین دلیل، به نظر می رسد که، محافظت از آن ها، بدون اتلاف وقت و با اتخاذ تدابیر مفیدعلمی و عملی بسیار مهم است.

بناهای تاریخی و چینش آن ها، بخش جدایی ناپذیر از هویت ملی و بومی یک ملت و حتی میراث فرهنگی یک جامعه جانی محسوب می شوند.

برای ثبت یک بنا به عنوان اثری تاریخی، می بایست آن بنا، دارای چندین ویژگی تاریخی، معماری، مردم شناسی و باستان شناسی باشد. حفظ و حفاظت از این اماکن تاریخی شامل تثبیت و استحکام، توان بخشی، بازسازی و سایر فعالیت های لازمه است.

حفاظت و احیای مجدد یک بنای تاریخی، در توسعه زیرساختی و مالی یک جامعه نقش مهم و اساسی دارد و ابزاری قدرتمند برای بسط وتوسعه مالی جوامع محسوب می گردد. مهم ترین سهم حفاظت از بناهای تاریخی در جامعه و توسعه اقتصاد مولد و سبز در قالب طرح های توسعه ای گردشگری است. حفاظت از بناهای تاریخی ابزاری قدرتمند برای احیای مجدد صنعت گردشگری است.

حفاظت، توسط سازمان های بین المللی حامی بناهای تاریخی به عنوان فرآیند مراقبت از مکانی برای حفظ اهمیت فرهنگی بومی خود تعریف شده است. دلایل بسیار زیادی درایجاد پوسیدگی مواد شالوده اصلی بناهای تاریخی وجود دارد.

زمین لرزه ها که از عوامل خارجی خسارات وارد بر ساختمان هستند، با سایر بلایای طبیعی یا غیرطبیعی متفاوت اند. زمین لرزه ها که از نظر زمان و شدت قابل پیش بینی نیستند، ممکن است باعث آسیب های عمده به سازه اصلی و فروریختن قسمت هایی از بنا شوند.

هر زمان که زلزله ای رخ می دهد، بناهای عظیم اهمیت بیشتری دارند، تا معماری ساده شهری که بافت اصلی یک منطقه را تشکیل می دهد. پس از زلزله هزینه احیا و بازیابی، تحت تأثیر مواردی مانند؛ سطح خسارت، نوع ساخت و ساز و شرایط تاریخی قرار گرفته است، در حالی که زمان بازیابی، تحت تأثیر متغیرهای مشابه و همچنین عملکرد ساختمان است. نوع ساخت و ساز ساختمان (طرح و مصالح) بر آسیب های ناشی از زمین لرزه تأثیر می گذارد، زیرا نوع ساختار آن، نحوه پاسخ گویی به نیروهای لرزشی را مشخص می نماید.

همه این عوامل بر مقاومت آن در برابر خطر و در نتیجه خسارتی که در زلزله تجربه می نماید تأثیر دارند. کمیسیون ایمنی بناهای تاریخی در برابر زمین لرزه، بیان می دارد که برای بازیابی بناهای تاریخی زمان نامحدودی در نظر گرفته گردد.

یکی از راهکارهای احیا بناهای تاریخی برای استفاده متداول از سنگ های عظیم، دقت در قرارگیری آن ها در ساختار دیوار است. به گونه ای که سنگ های قرار گرفته شده به سمت بیرون و به درستی جایگزین شوند و همچنین استفاده نکردن از مقدار زیاد ملاط، برای پر کردن فضای بین سنگ های عظیم است. در یک دیوار، ملاط در مقایسه با چینش سنگی نقش ثانویه دارد. ولی ضروری است که بالاترین میزان فشردگی انواع سنگ ها را بشناسیم.

واژگونی دیوارهای خارجی ساختمان از مهم ترین و اولین حالت های آسیب به شمار می فرایند. این شرایط بیشترین آسیب در ساختمان را نشان می دهد.

نکته مهم دیگری که باید مورد توجه قرار گیرد این است که مداخلات ناخودآگاه که توسط انسان انجام می گردد، تداوم و یکپارچگی ساخت و ساز و ساختار بنای تاریخی را از بین می برد، و باعث می گردد که بنا، مقاومت خود را در برابر زلزله از دست بدهد و نکته دیگری که باید مورد توجه قرار گیرد مکانیزم کنترل است؛ باید ویژگی های اجتماعی، فرهنگی، مالی و سیاسی ساختمان های تاریخی از آغاز مداخله، را تجزیه و تحلیل کنیم.

اولین قدم، آنالیز سیستم سازه ای (اثرات بارهای افقی و مطالعه ایستایی ساختمان) و مشخصات مصالح مورد استفاده است. پس از آن، ما باید علل پوسیدگی بنا و میزان خسارت زمین لرزه را در ساختمان مشخص کنیم. همه این مطالعات باید توسط یک تیم متخصص و با تجربه در زمینه حفاظت و تقویت تاریخی انجام گردد. آن ها باید نتایج آنالیز های ساختاری خود را ثبت نموده و یک برنامه بازسازی دقیق را تنظیم نمایند.

میزان مداخلات در زمان بازسازی، باید تا حد ممکن کم باشد، به گونه ای که تداوم و ارتباط کافی بین تمام عناصر اصلی بنا را تضمین کند و به اصالت آن ها لطمه ای نزند. نگهداری مستمر و مداوم نیز از اصلی ترین موارد در حفظ بناهای تاریخی است. برای تقویت بناهای تاریخی که دارای ضعف های ساختاری آشکاری هستند، کارشناسان باید اولویت ها را برای مداخلات، براساس مواد مناسب بازسازی و تکنیک های سازگار با سازه های تاریخی انتخاب نمایند.

تقویت بناهای تاریخی با تعمیرات مناسب به خودی خود پیروز ترین نتیجه را از نظر اصول حفاظت به همراه خواهد داشت. دولت باید بودجه مستمر و دائمی تأمین کند. تکنیک های سنتی و مدرن اصول حفاظت همواره باید رعایت گردد. مهم ترین هدف از حفاظت، حفظ اصالت تاریخی و یکپارچگی میراث فرهنگی است. بازسازی یک بنای تاریخی با روش تجدید ساخت، می تواند ظاهر و یکپارچگی ساختاری تاریخی را از بین ببرد.

ابتدا باید مصالح و روش های سنتی را در بازسازی به کار ببریم و درصورت ناکافی بودن، باید از فناوری های مدرن استفاده گردد. مواد و فن آوری های مدرن باید اصالت فرهنگی بناهای تاریخی را حفظ نمایند. آن ها باید با دقت مورد استفاده قرار گیرند تا خسارت جبران ناپذیری ایجاد ننمایند. مصالح جدیدی که برای مقاوم سازی استفاده می گردد باید با مصالح اصلی ساختمان تاریخی سازگار، اما از آن ها متمایز باشد.

زمان بازیابی و هزینه برای اماکن تاریخی نسبت به ساختمان های غیرتاریخی بیشتر است. اما انجام تعمیرات غلط بدون مشخص دلایل خرابی و تجزیه و تحلیل ساختار ساختمان ها نه تنها مفید نیست، بلکه مخرب است. اول از همه؛ شرایط اصلی و آسیب های یک بنای تاریخی باید مورد تجزیه و تحلیل قرار گیرد. کار تجزیه و تحلیل و ارزیابی باید در نتیجه همکاری متخصصانی انجام گردد که از رشته های مختلف مانند متخصصان زلزله، معماران، مهندسان و کارشناسان هنر هستند. علاوه بر این ضروری است این متخصصان دانش مشترکی در خصوص حفاظت و مقاوم سازی بناهای تاریخی داشته باشند.

بام د اد رجبی/کارشناس امور فرهنگی