هیچ هنرمندی مثل سپانلو تاریخ معاصر تهران را بازتاب نداده است، سپانلو دلبسته تهران بود - مجله فازنما

حافظ موسوی در گفت وگو با ایبنا در شرح دلایل نامگذاری سپانلو به اسم شاعر تهران اظهار کرد: سپانلو را از خیلی وقت پیش شاعر تهران می نامیدند؛ چراکه بچه تهران بود و آن طور که خودش تعریف می کرد تا پنج نسل قبلش هم به تهران برمی گشت. در نتیجه او هم مثل هر آدمی که به زادگاه اش علاقه دارد و عشق می ورزد، عاشق زادگاه اش بود.

وی ادامه داد: از طرفی سپانلو شاعر مدرن بود و شما در جایی از شعرش نمی بینید که ویژگی ها یا نوستالژی های روستایی نمایان باشد. اگر هم نوستالژی در شعر او باشد مربوط به المان های زندگی شهری است. المان هایی مثل لاله زار، کوچه دردار، کوچه لختی ها؛ در واقع او در نوستالژی ها نیز به تاریخ معاصر تهران می پردازد. او می خواست به کسانی که معتقد بودند تهران نماد ظلم و جور پادشاهان است، نشان دهد که تهران شهر مادر است و از این رو به تهران دلبستگی و رابطه عاطفی داشت.

این شاعر با اشاره به توجه سپانلو به تهران گفت: بیشترین توجه به تهران در شعر فارسی، در اشعار سپانلو وجود دارد که به نظر من این دلبستگی و تعلق در منظومه خانم زمان به خوبی نمایان است. این مجموعه یکی از درخشان ترین منظومه های شاعر است و به خاطر دارم که در زمان حیات شاعر نیز نقد بسیار مفصلی درباره این کتاب نوشتم و منتشر کردم. سپانلو در منظومه خانم زمان تاریخ تهران معاصر را از دوره پهلوی اول تا روزگار جاری مرور نموده و یک گزارش شاعرانه داده است.

وی اضافه نمود: شاید او در مجموعه شعرهای دیگر هم این راستا را رفته باشد اما مهم ترین مجموعه ای که سپانلو در آن به طور اختصاصی به تهران اشاره نموده، منظومه خانم زمان است که کل منظومه درگیر تهران است. در شعرهای سپانلو تصویرهایی از دانشکده حقوق دانشگاه تهران یا کافه های روشنفکری دهه 40 را می بینید و بازگشتی به گذشته خودش داشته است و به نوعی تهران دغدغه اوست و همه این ها باعث شده که او شاعر تهران نام بگیرد. البته این نکته را نیز باید یادآور شوم که قبل از اینکه مسئولان دولتی از سپانلو به عنوان شاعر تهران یاد نمایند، در جوامع ادبی همه او را به عنوان شاعر تهران می شناختند و این جامعه ادبی و مردم بودند که چنین لقبی به او دادند، نه مسئولان.

از او درباره نخستین باری سوال می کنیم که به سپانلو چنین لقبی دادند و در جواب می گوید: یادم نیست که نخستین بار چه کسی چنین لقبی به او داد اما به خاطر دارم که حدود 20 سال پیش، عباس صفاری مصاحبه ای را با سپانلو انجام داد و در آن مصاحبه صفاری به تمرکز سپانلو روی تهران اشاره نمود و تهران یکی از محور های گفت وگو این دو نفر بود.

وی ادامه داد: خانواده (همسر و فرزندان) سپانلو بعد از انقلاب از ایران رفتند؛ اما سپانلو مایل نبود که تهران را ترک کند و از این رو چند بار کشور را ترک کرد اما مجددا به تهران بازگشت و در آن زندگی کرد. سپانلو همان طور که خواهان عدالت سوسیال - دموکراسی برای جامعه خودش بود، در عین حال شاعری ملی گرا نیز بود. بنابراین اگر به مجموعه آثار سپانلو نگاه کنید، روحیه ملی در شعرش به وفور دیده می شود.

موسوی در شرح روحیه ملی گرایی سپانلو گفت: جانب داری از جنبش ملی و گروه دکتر مصدق یا به طور کلی آنچه که برمی شود به هویت ملی و مسائل ملی که سپانلو به آنها حساس بود، در آثار این شاعر نیز وجود دارد. بدون شک کسی که چنین نگاهی دارد، نمی تواند نسبت به شهرش نیز بی تفاوت باشد؛ چراکه شهرش نیز به عنوان یک عنصر ملی برایش اهمیت دارد.

وی ادامه داد: نکته مهم دیگری که سپانلو در مقدمه خانم زمان به آن اشاره نموده، این است که می گوید همه شهرستانی ها برای هر نوع پیشرفتی وارد تهران می شوند و از طرفی همه به تهران فحش و بد بیراه می گویند، در حالی که اگر یک تهرانی به یک شهرستانی کوچک ترین بی احترامی نماید، فرد برافروخته می شود. بعدها تاریخ معاصر ما نشان داد که تهران نه تنها نقش یک انگل را در جامعه ایران ندارد، بلکه یک جور نقش پیشرو داشته است و از دوره مشروطه به این طرف تهران قلبش تپش اجتماعی ایران بوده و تهران مادری است که با آغوش باز همه را در خودش می سپارد اما فرزندان همه ناسپاسی می نمایند.

این شاعر پیشکسوت با تشریح حضور تهران معاصر در آثار سپانلو گفت: بدون شک هیچ هنرمندی مانند سپانلو تاریخ معاصر تهران را در آثارش بازتاب نداده است. لاله زار قدیم، کافه ها، خواننده ها و حتی مسابقات فوتبال دهه 40 و کرکری آبی و قرمزهای پایتخت، همه در شعر او نمایان است. همه این ها بخشی از زندگی اجتماعی تهران است که در آثار سپانلو می بینیم و می توان، او را هویت فرهنگی تهران دانست.

موسوی با اشاره به نقش اهل قلم در هویت بخشی به یک شهر گفت: شهر سن پترزبورگ از دل یک باتلاق درآمد؛ یعنی تزار روس یک منطقه باتلاقی را کوبید و شهری بنا کرد و شاعر بزرگی به نام پوشکین هویت و اعتبار ادبی و هنری به این شهر داد. در ایران ما چنین سنتی نداریم و نداشتیم. شما ببینید که اورهان پاموک به چه شکلی از استانبول نوشته است که آدمی که به استانبول هم نرفته، وجب به وجب شهر را لمس می نماید. این گریز از زندگی شهری نمی دانم ریشه در چه چیزی دارد اما عوامل زیادی دخیل هستند که ما از آن ننوشتیم.

وی در سرانجام گفت: برای مثال در زمان گذشته وقتی شما از تهران به شهر دیگری می رفتید، انگار در دو کشور متفاوت بودید و همین الان هم این اختلاف سطح طبقاتی با بعضی شهرها وجود دارد که روح عدالت خواه روشنفکری آن را نمی پذیرد اما ما نباید این را پای تهران بگذاریم؛ چراکه حداقل در 50 سال گذشته پرچم عدالت خواهی در دست تهران و ساکنانش بوده است. مثل دانشجویان دانشگاه تهران یا نهادهای روشنفکری؛ بنابراین آن دیدگاه تاریک به تاریخ سپرده شده است و سپانلو جزو نخستین کسانی است که چنین دیدگاهی را به مردم می دهد.