محوطه باستانی سیلک یکی از دیدنی های استان اصفهان به شمار می رود - مجله فازنما

تپه تاریخی سیلک یکی از محوطه های باستانی مهم فلات مرکزی است و آن را باید بازمانده ای از زیگورات و نیایشگاه مردمان باستانی ایران دانست که از گل رس و سفال ساخته شده است. این محوطه تا سال 1310 خورشیدی شناسایی نشده بود اما 80 سال پیش با جاری شدن سیل در زمینهای کشاورزی کاشان، این تپه ها نیز نمایان شده و داده ها نشان داد که در این زمین، گنجینه ای از تاریخ مدفون است.

این میراث ارزشمند که 24 شهریور 1310 با شماره 38 در لیست آثار تاریخی ایران ثبت شده، نخستین تمدن شهرنشینی در آن شکل گرفته با داشتن لایه های فرهنگی متعلق به دوران نوسنگی، روستانشینی و شهرنشینی محوطه ای سرشار از داده هایی است که در شناسایی تحولات تاریخی جوامع انسانی برای باستان شناسان راهگشا است و از معیارهای ثبت در لیست میراث دنیای یونسکو نیز برخوردار است.

نخستین پژوهش و کاوش میدانی در تپه های باستانی سیلک کاشان در سال 1312 شمسی به وسیله رومن گیرشمن باستان شناس فرانسوی انجام شد اما متأسفانه پس از خاتمه کار گیرشمن، تپه به حال خود رها شده و بخش بزرگی از زمین های اطراف این تپه ارزشمند به مزارع کشاورزی تبدیل شدند و ساخت و ساز شهری به سمت تپه پیش روی کرد! تا اینکه در دهه 80 صادق ملک شهمیرزادی کاوش هایی را طی پنج فصل در این منطقه تاریخی انجام داده و به صورت مکتوب منتشر کرد.

مرحله سوم کاوش در محوطه باستانی سیلک نیز محسن جاوری به منظور تعیین عرصه و حریم آن صورت گرفت و در ادامه، بازنگری در این محوطه به سرپرستی جبرئیل نوکنده و جواد حسین زاده ساداتی، مدیر فعلی پایگاه پژوهشی سیلک در حال اجراست.

محسن جاوری، دانشیار گروه باستان شناسی دانشکده معماری و هنر دانشگاه کاشان اظهار کرد: منطقه کاشان در شمال فلات مرکزی ایران محدوده وسیع جغرافیایی است و محوطه های باستان شناسی و پراکندگی آنها مانند سیلک و اریسمان و وی گل در این منطقه متعدد است که با توجه به داده های بدست آمده از کاوش های باستان شناسی، پراکندگی محوطه های باستانی این محدوده شامل دوره های مختلفی از دوره پیش از تاریخ و پس از آن و حتی تا دوران اسلامی است و تعیین می نماید که زندگی اجتماعی انسان از 40 هزار سال قبل آغاز شده است.

او اضافه نمود: در این بین، تپه سیلک یکی از مهمترین محوطه های باستانی در فلات مرکزی ایران است که بسیاری از اتفاقات مهم زندگی انسان و تحولات تاریخ زندگی و توسعه جوامع بشری در داخل فلات مرکزی ایران در این محوطه رخ داده است.

این باستان شناس اضافه نمود: این تحولات از دوره نوسنگی آغاز و سپس به دوره روستانشینی و بعد از آن نیز به دوره آغاز شهرنشینی و شهرنشینی وارد شده است. همه این تحولات در یک جا و درون یک محوطه انجام شده که باعث شده اهمیت بسیار زیادی داشته باشد.

جاوری که از سال 1393 تا 97 مدیریت پایگاه پژوهشی سیلک را به عهده داشت و حرائم و عرصه سیلک را بازنگری نموده، بیان نمود: از حدود 45 سال پیش کاوش هایی به وسیله مرحوم رومن گیرشمن در محوطه باستانی سیلک انجام شده و بعد زنده یاد آقای دکتر صادق ملک شهمیرزادی آن را ادامه داد، من نیز یک فصل حدس به منظور تعیین عرصه و حریم در آنجا انجام دادم و دوفصل نیز آقای دکتر جبرئیل نوکنده و دکتر حسین زاده در این محوطه کار کردند که نتایج بسیار مهمی حاصل شد.

عضو هیئت علمی دانشگاه کاشان ادامه داد: در فصل اخیر کاوش های انجام شده در سیلک، محوطه ای کشف شد که نشان می داد در آن فعالیت برای انجام ذوب فلزات صورت می گرفته است. بعلاوه مکانی سکوسازی شده بدست آمد که برای یک استحکام موقت به صورت خیمه و چادر بر فراز سیلک مورداستفاده قرار داشته است.

این باستان شناس تأکید کرد: هر بار که در محوطه سیلک کاوش صورت می گیرد داده های بسیار مهمی حاصل شده و می گردد. این محوطه سرشار از داده است، چرا که یک محوطه باستانی ارزشمند به شمار می رود و فعالیت باستان شناسی در هر قسمت از آن به نتایج و اطلاعات ارزنده نوی منتج خواهد شد که حرف برای باستان شناسی ایران دارد.

جاوری اضافه نمود: من نزدیک به چهار سال مدیر پایگاه پژوهشی سیلک بودم و مقدمات ثبت حرایم مربوطه را انجام دادم و به این منظور، گمانه های عمقی حفر نموده و محدوده عرصه و حریم سیلک را تعیین کردیم و اتفاقاً نزدیک به یک ماه پیش فصل نو کاوش در این محوطه به خاتمه رسید و سال قبل هم مدیر فعالی پایگاه، دکتر حسین زاده کاوش دیگری انجام دادند که نتایج بسیارخوبی هم داشت. دکتر حسین زاده در این چند سال روند بسیارخوب و موفقی را در این محوطه در پیش گرفته اند و کاوش های خیلی خوبی انجام شده و داده های بسیار خوبی هم بدست آمده است.

اما نمیتوان از سیلک نام برد و یادی از زنده یاد عباس اعتماد فینی نکرد، او که پدرش اولین ایرانی گروه باستان شناسی پرفسور رومن گیرشمن بود که این همکاری از سال 1311 در محوطه باستانی سیلک کاشان آغاز شد و تا 34 سال ادامه داشت. عباس اعتماد فینی نیز سال 80 از سوی دکتر صادق ملک شهمیرزادی برای فعالیت در زمینه طرح بازنگری سیلک کاشان دعوت شد و سال 1401 به عنوان موزه دار موزه سیلک بازنشسته شد و اندکی بعد درگذشت.

مرحوم فینی اندکی پیش از مرگش درباره سیلک چنین بیان نموده بود: ما باید فرهنگ و تمدن 8 هزار ساله خود را در سیلک جشن بگیریم. سیلک اولین جایی است که مدنیت پایه گذاری شده است. سیلک دانشگاه عموم دنیا است و فقط متعلق به ما ایرانی ها نیست، بلکه متعلق به دنیا است. سکوت سیلک انسان را به یاد مظلومیت امیرکبیر می اندازد، اما هنوز هم نجوای سفالگران سیلک به گوش می رسد و اگر گوش شنوایی باشد این نجوا را می شوند. سیلک این مدفن راز، منجنیق رسن عمری دراز، این بنایی است که 80 قرن است به پاست، سند شخصیت و ملیت و فرهنگی ماست، هر ذره از خاک سیلک اسطوره ای نهان است، قدرش بدان که الحق کاشانه دنیا است. دنیا مدیون هنرمندان سیلک است و ما خوشبختانه اطفال این دبستانیم. همه بچه خاک پاک ایرانیم.