نقاشی که 900 سال پاک نمی گردد، چینی ها سراغ میناکاری هم رفتند - مجله فازنما

با ما همراه باشید و با تور ارزان چین از شگفت انگیزترین کشور دنیا دیدن کنید بر روی دیوار چین سلفی بگیرید، از قصر ممنوعه دیدن کنید و در خیابان شانگهای پیشرفته ترین آسیا قدم بزنید.

صبر، آرامش و دقت نظر از عناصر اصلی و لازمه خلق آثار هنری زیبا و ماندگار در نقاشی مینایی محسوب می شود، قلم مویی که در دستان هنرمند این رشته باظرافت، تصاویر و نقش و نگار موردنظر استاد نقاشی مینایی را بر روی آن طراحی می نماید به اثر خلق شده در هنر شیشه گری روح می بخشد.

برخلاف تصور عوام، هنر نقاشی روی شیشه، رشته و تخصصی خاص و مجزا از هنر شیشه گری است که ادوات، تجهیزات و حتی کوره مورداستفاده در آن با رشته شیشه گری تمایز و تفاوت دارد.

استان تهران کانون نقاشی مینایی در کشور

این هنر نیز به مانند هنر شیشه گری در طول قرن های گذشته، رشته ای صاحب سبک به شمار می رفته که از سابقه خلق آثاری برجسته و ماندگار در استان تهران برخوردار است.

چه بسیار محصولاتی که با دستان توانمند هنرمندان این خطه در جای جای این کره خاکی و در ویترین هنری اقصی نقاط کشورهای جهان، روح، ذوق و عشق هنرمند تهرانی را بارنگ ها و نقش های متنوع به رخ جهانیان کشیده است.

این هنر ظریف با چنان سختی های خاصی روبرو بوده که تحقق آن تنها باذوق، صبر و حوصله کم نظیر هنرمندان این عرصه قابل حصول است.

شنمایندگی شیشه از یکسو و اختلافات دمایی که در داخل کوره و بیرون کوره وجود دارد از سوی دیگر، ظرافت های این فن از صنایع دستی را بیش از هنرهای دیگر تعمیق نموده است.

ترکیب رنگی، مقدار و میزان حجم رنگ مورداستفاده برای ساختن رنگ های متنوع و موردنظر و حساسیت هایی که در جذب و ترکیب رنگ ها وجود دارد، از نمونه مواردی است که شاید موفقیت در آن را با سال ها تجربه فعالیت، ممارست و کوشش بتوان تضمین کرد.

این فن و تجربه هنرمند است که رنگ هایی زیبا، جذاب و دلربا را در اثری، ماندگار و پایدار می سازد، پایداری و ماندگاری به عمر 900 سال؛ قدمتی که برای پایداری یک رنگ، دور از ذهن به نظر می رسد، اما این امر باظرافت و توانایی های هنرمند حاصل و محقق می شود تا پس از گذشت قرن ها و نسل ها، همچنان یادگار هنرمندان پیشین در قرون و ادوار گذشته جلوه گاهی برای عشق، شور، شعور و ذوق هنرمند سال های دور شود.

دو هزار سال زینت و زیبایی در سایه نقاشی روی شیشه

نام هنر: نقاشی یا مینای روی شیشه

قدمت: دو هزار سال

شهر زادگاه هنر: شهر تهران-ری-شمیرانات-ورامین-پاکدشت-شهریار

معرفی کوتاه هنر: نقاشی روی شیشه یا مینای روی شیشه به هنری گفته می شود که با استفاده از قلم مو و رنگ هایی خاص و طی فرآیندهای لازم، طراحی ها بر روی شیشه نقش می بندد که عنصری روح بخش در اثر خلق شده به شمار می رود.

بیشترین کاربری: جنبه کاربردی این رشته زیبایی بخشی به محصولات تهیه شده در شیشه گری است.

نمونه:طراحی و تصاویر موجود بر روی تنگ ها و ظروف شیشه ای، لوسترهای حرم امام رضا(ع)

هنرمندان معاصر:امرالله باقری، حاج علی ممقانی، داداش مهرآوری، اکبر بنی جواد، عزیز ممقانی

هنرمندان بنام دوران گذشته: استاد طاهر فارسی، عزت الله ممقانی، یاراحمدی، ضرغامی

شرایط فعلی این هنر در استان تهران:آنچه امروز انجام می شود، اغلب مونتاژ است که بر روی شیشه ها نقش می بندد و مینای روی شیشه در جهتی قرارگرفته که رو به فراموشی است و در صورت استمرار شرایط موجود، ظرف سال های آینده تنها مونتاژکاری های تصنعی است که بر روی شیشه ها پدیدار خواهد شد.

هنر اصیل و ماندگار مینای روی شیشه یا نقاشی روی شیشه در جهت مونتاژکاری تصنعی قرارگرفته و بدین خاطر هیچ گونه ابتکار و نوآوری در هنر مورداشاره مشاهده نمی شود.

علل رکود و مهم ترین چالش های پیش روی احیا: کیفیت پایین رنگ ها و ناپایداری آن، فراوری و واردات شابلون های چینی و نقش بستن شابلون ها بر روی محصولات شیشه ای به جای هنر اصیل مینای روی شیشه، ضربات سنگینی به این رشته ارزشمند در استان تهران تحمیل و نوعی بی اعتمادی را در بعضی از اذهان و افکار عمومی نسبت به این هنر ایجاد نموده، زیرا اغلب، محصولاتی فراوری می شود که به دلیل ناپایداری رنگ ها، بعد از طی مدت اندکی، رنگ ها و نقوش روی شیشه از بین می رود.

ارائه راه چاره برای حفظ و احیا:بهره گیری مطلوب از تجربیات اساتید بنام این رشته، تأمین و استفاده از رنگ های پایدار و ماندگار برای بهبود اعتماد ازدست رفته، آموزش صحیح و اصولی به کارآموزان و علاقه مندان به یادگیری این هنر، ارائه بسته های حمایتی مالی و مالی به هنرمندان این عرصه.

ادوات و تجهیزات مورجهانز برای مینای روی شیشه

الف) قلم مو:عمدتاً از موی طبیعی حیواناتی همچون سمور، یال اسب و...ساخته می شود.

ب) میز کار:برای قرار دادن شی و انجام عمل نقاشی بر روی آن در نظر گرفته می شود.

ج) کوره:کوره های مینای روی شیشه به دودسته تقسیم می شوند کوره های سنتی یا شاتل، کوره های رولر. در کوره های سنتی حداکثر دما 500 درجه سانتی گراد است. کوره های رولر نیز به کوره های نوین و پیشرفته اطلاق می شود.

د) رنگ: پایه رنگ ها در نقاشی روی شیشه همچون شیشه گری، اکسید فلزات است با این تفاوت که نقطه ذوب در آن را با فن هایی خاص به 500 درجه سانتی گراد کاهش می دهند، به عبارت دیگر دمای مورداستفاده در رنگ ها در میناکاری شیشه پایین تر از حرفه شیشه گری است.

مدت زمان استقرار اشیا و آثار در کوره از دو ساعت و نیم تا پنج ساعت بر اساس حجم کوره و میزان منبع فراوری حرارت متغیر است. سه رنگ اصلی زرد، قرمز، آبی در این رشته هنری مورداستفاده قرار می گیرد.

رنگ ها ازلحاظ کاربرد به سه دسته اوپک (مات)، ترانس پارنت (نیمه مات، نیمه شفاف)، و رنگ های لوستر یا شفاف که شیمیایی است و پایداری زیادی ندارد، ولی زیبایی اولیه آن بالا است، تقسیم می شود.

پمپ باد در اجرای این هنر برای پاشیدن رنگ، مورداستفاده قرار می گیرد و دیس گردان ابزاری است که شی در آن قرار گرفته تا با چرخشی که صورت می گیرد، خطوط به صورت منظم تری بر روی اثر نقش بندد.

برای انجام نقاشی روی شیشه در ابتدا هنرمند، طرح موردنظر خود را در ذهن تجسم می نماید و آن را با قلم مو و رنگ بر روی شیشه طراحی می نماید و بر اساس طرحی که مقرر است بر روی شیشه نقش ببندد، یک، دو یا سه بار در کوره قرار می گیرد تا رنگ بر شیشه بنشیند.

پس از انجام نقاشی موردنظر، شی در کوره قرار می گیرد و پس از پخته شدن با کاهش تدریجی دما و خنک شدن آن، آماده عرضه و استفاده می شود.

نکته موردتوجه در این مرحله، معطوف به این موضوع می شود که به همان میزان زمانی که برای گرم شدن اثر هنری صرف شده، به همان میزان باید صرف سرد شدن شی شود.

دوران اسلامی، اوج شکوفایی هنر نقاشی روی شیشه

قدمت هنر نقاشی روی شیشه به دو هزار سال پیش بازمی شود، اما دوران اسلامی و به خصوص عصر صفویه اوج شکوفایی این هنر است و بعد از طی شدن مقطعی، این هنر به تهران منتقل و در این خطه تزئینات، نظم و شکل دقیق تری به خود می گیرد.

بی اعتمادی مردم به نقاشی روی شیشه آن را در جهت انزوا قرار داده است

حمدالله سعادت فروز، کارشناس و یکی از فعالان هنر میناکاری روی شیشه در گفت و گو با خبرنگاران گفت: متأسفانه با محدودیت هایی که به وجود آمده، امکان دسترسی به رنگ های باکیفیت بسیار ضعیف است و در طول سالیان اخیر آن چنان رنگ های بی کیفیت در بازار گسترش یافته که نداشتن پایداری و پاک شدن آن براثر شستشو و گذر زمان باعث بی اعتمادی و تردید مردم در خرید و تهیه آن شده و این امر توازن در عرضه و تقاضا را دچار اختلال نموده و به نوعی می توان گفت هنر مذکور در جهت انزوا قرارگرفته است.

وی اضافه کرد: رنگ های کوره ای 900 سال پایداری داشت اما رنگ های جوهری فعلی در بازار باوجود شفافیت و زیبایی اولیه، فاقد ماندگاری است و در کوتاه مدت و میان مدت، تغییر رنگ مشهودی در آثار مشاهده می شود.

شریفی مطرح کرد: افزایش هزینه انرژی نیز از دیگر عواملی به شمار می رود که فعالیت در این عرصه را سخت نموده و درواقع انگیزه چندانی برای پرداختن به این رشته هنری باقی نمانده و در حال حاضر تعدادی معدودی از هنرمندان بنام بر اساس عشق و علاقه خود و به صورت محدود در این رشته هنری فعالیت می نمایند.

لزوم تقویت آموزش در هنر میناکاری روی شیشه

فرشید ستایش راد رئیس میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی شهرستان شهریار در گفت و گو با خبرنگاران، با اشاره به لزوم توسعه و تقویت آموزش در این هنر برجسته گفت: عنصر آموزش مؤلفه ای معین نماینده در بقای این هنر است و می طلبد شرایطی فراهم شود تا با در نظر دریافت فضاهای آموزشی هر چه بیشتر، بتوان زمینه حفظ، احیا و توسعه این هنر را فراهم ساخت.

وی اضافه کرد: رنگ های باکیفیت مورداستفاده در این رشته هنری، فراوری کشورهای صاحب نام و پیشرفته ای همچون آلمان، ترکیه و آمریکا است و در صورت وجود شعبه هایی از نمایندگی های شرکت های فراورینماینده، بخشی از بی اعتمادی مردم و متقاضیان نسبت به این رشته برطرف می شود.

رئیس میراث فرهنگی شهریار مطرح کرد: به طور یقین پایداری رنگ ها نه تنها کثرت تقاضای متقاضیان را افزایش می دهد، بلکه باعث رونق هر چه بیشتر بازار نیز می شود.

دورنمای امیدوارنماینده ای برای هنر میناکاری روی شیشه احساس نمی شود

داداش مهرآوری، استاد و هنرمند بنام معاصر و فعال در این رشته در گفت و گو با خبرنگاران گفت: رکود بازار، سختی های موجود درفروش آثار هنری، نداشتن همکاری مطلوب و مناسب بانک ها در ارائه تسهیلات و کاهش شدید نقدینگی در این رشته، از نمونه مواردی بوده که هنر نقاشی روی شیشه را به شدت تهدید نموده است.

وی اضافه کرد: تمایل میناکاران به استفاده از رنگ های جوهری، صدمات جدی را به این هنر وارد نموده و در سال های اخیر هیچ گونه نوآوری و خلاقیت خاص و جدیدی در این رشته مشاهده نشده و مجموع این عوامل، باعث انزوا و رکود این هنر شده است.

مهرآوری گفت: بنده، نخستین فردی هستم که سال ها پیش این هنر را با علم تلفیق کردم و به تعبیری، رشته مذکور را علمی کردم اما بااین وجود با شرایط مالی حاکم و مسائل متعدد موجود در این هنر، دورنمای امیدوارنماینده ای برای این رشته احساس نمی شود.

هنرمند و استاد مینای روی شیشه مطرح کرد: می طلبد سازمان میراث فرهنگی و دستگاه های متولی به نحو جدی تری برای حمایت از این هنر اصیل تهرانی ورود نمایند.

وی اضافه کرد: صنایع دستی احتیاج به توریسم دارد و به طور یقین فعال شدن و اتخاذ تدابیر هوشمندانه و کارآمد برای تقویت گردشگری و جذب توریسم خارجی، می تواند به رونق دوباره این هنر، مؤثر واقع شود.

مهرآوری گفت: معاونت صنایع دستی سازمان میراث فرهنگی جز نمایش و برگزاری نمایشگاه، هیچ اقدام خاص دیگری برای حمایت جدی و عمیق از این هنر لحاظ ننموده است.

شهرام مریخی معاون سازمان میراث فرهنگی استان تهران نیز در گفت وگویی کوتاه با خبرنگاران در تشریح اقدامات اجرا شده برای حمایت از این رشته هنری مطرح کرد: این مجموعه کوشش می نماید نسبت به برگزاری نمایشگاه های متعدد و متنوع ورود کند.

اظهارات اساتید و فعالان هنری این رشته هنری، مؤید کم توجهی سازمان میراث فرهنگی استان تهران در طول سالیان اخیر به این رشته بوده است.

حفظ هنر و صنایع دستی در حوزه هایی همچون نقاشی روی شیشه مستلزم حمایت های همه جانبه، فراگیر و جدی در ابعاد گوناگون مالی، اعتباراتی، تقویت تعاملات با کشورهای صاحب نام در این رشته و برنامه ریزی های مدون، اصولی، کوتاه مدت، میان مدت و بلندمدت است.

ارائه تسهیلات به دور از پیچیدگی ها و کاغذبازی های اداری، ارتقای تعاملات با شرکت ها و مراکز صاحب نام در کشورهای صاحب سبک و فعال در این رشته هنری، برگزاری نمایشگاه های تخصصی هدفمند برای رونق مالی این رشته، بسترسازی برای ارائه و دست یابی به علم روز جهان، فعال کردن واحدهای تبلیغاتی و اطلاع رسانی برای معرفی هر چه بیشتر این هنر، بهره گیری از تجربیات ارزشمند اساتید این رشته، تقویت نظارت هنرمندان بنام و فعال این رشته به کارگاه های میناکاری روی شیشه وتجهیز مراکز دانشگاهی به ادوات و رنگ های باکیفیت و کوره های نوین، بخشی از نمونه اقداماتی است که می تواند این هنر را از ورطه انزوا، انفعال و خاموشی خارج سازد.

عرصه مورداشاره علاوه بر اشتغال زایی می تواند ارزآوری بالایی را نیز برای کشور به همراه داشته باشد و این امر زمانی محقق می شود که شاهد عزم جدی و همت عالی مسئولان ذی ربط در استان تهران برای ارتقای صندلی این هنر باشیم.