بازدید مجازی از یک گالری متفاوت؛ نقش فرش و معماری در قاب آئینه - مجله فازنما

جهت دریافت خدمات قیمت بازسازی خانه با گروه ساختمانی آبان در ارتباط باشید. از طراحی پلن بازسازی تا اجرای جز به جز بازسازی منزل، ویلا و ساختمان اداری تخصص ماست.

به گزارش خبرنگار فرهنگی باشگاه خبرنگاران پویا، محمدرضا راشد عکاس و گرافیست در سال 1358 در تهران به دنیا آمد. او دارای مدرک دیپلم از هنرستان هنرهای تجسمی صداوسیما و لیسانس عکاسی از دانشگاه آزاد هنر و معماری تهران است. راشد که از کودکی علاقه خاصی به فرش داشته است پیش تر نمایشگاهی با عنوان فرش-آینه ها را برگزار کرد و حالا شاهد نمایشگاه او با عنوان ماه کامل هستیم؛ نمایشگاهی که به گفته خودش عصاره عکاسی او از فرش، پارچه، معماری و ظروف قدیمی است که با گرافیک آمیخته شده. علاقه مندان برای بازدید از این نمایشگاه می توانند تا روز آدینه 6 بهمن ماه به گالری آریانا به نشانی الهیه، خیابان فیاضی (فرشته)، پلاک 9 مراجعه نمایند.

در نمایشگاه ماه کامل با محمدرضا راشد به گفت وگو نشستیم؛ از انگیزه های ایجاد این نمایشگاه و شرایط فعلی هنرمندان جوان صحبت کردیم و همراه با او به ملاقات آینه های مدور رفتیم که در ادامه متن کامل گفت وگوی این هنرمند با خبرنگار فرهنگی خبرنگاران را از نظر می گذرانید.

فعالیت خود را از چه زمینه هایی آغاز کردید؟

من عکاس و گرافیست هستم؛ سال ها در زمینه طراحی گرافیک و عکاسی از بناهای تاریخی، فرشها و پارچه ها فعال بودم اما اکنون به جایی رسیده ام که احساس کردم از طراحی کاتالوگ خسته شده ام و باید تجربیاتی که در عکاسی داشته ام را به روی آینه بیاورم.

نمایشگاه ماه کامل دنباله رو نمایشگاه قبلی من با عنوان فرش-آینه ها است؛ با این تفاوت که آثار نمایشگاه فرش-آینه ها با طرح های شلوغ کار شد که وسعت زیادی از فضای آینه را اشغال نموده بود یعنی آثار بیشتر جنبه هنری داشت تا کاربردی و قاب آثار نیز در اندازه های عظیم و از برنج تهیه شده بود که این مسائل باعث شد هزینه ساخت و به تبع آن مبلغ فروش آثار بالا برود؛ اما برای برگزاری نمایشگاه ماه کامل به این نتیجه رسیدم که باید هزینه ساخت را پایین بیاورم تا استقبال از محصولات بیشتر گردد؛ آینه هایی که در نمایشگاه ماه کامل قرار گرفته است فقط جنبه هنری ندارند؛ بلکه می تواند به عنوان یک وسیله کاربردی در خانه، دفترکار، محل کسب، هتل ها و رستوران ها استفاده گردد؛ در بعضی از این آینه ها طرح هایی به صورت بافت کامل وجود دارد که از میان طرح های آن می توانید خود را در آینه ببینید و در بسیاری از این آینه ها نیز چند طرح کوچک در حاشیه کار شده است و بقیه فضای آینه خالی است تا کاربرد آینه به خوبی حفظ گردد. ضمناً قاب آینه ها در مقایسه با نمایشگاه قبلیکوچکتر و از جنس آهن تهیه شده است تا هزینه فراوری پایین بیاید و بتوانم محصولات را با قیمت پایین تری عرضه کنم.

بسیاری از آینه های قدیمی به صورت دایره ای فراوری می شد و به خاطر گردبودن احساس لطیفی را منتقل می کرد. در قزوین روی سقفِ منازل قدیمی گچبری های دستی، آینه کاری ها و لَمبه هایی وجود دارد که روی آنها با صرف دقت و حوصله بسیار نقاشی کشیده شده است و من این خانه ها را در قزوین دیده ام و از آنها عکاسی نموده ام؛ به دلیل این که در دو رشته عکاسی و گرافیک تحصیل نموده ام همواره به این جزئیات دقت می کنم. از کودکی علاقه زیادی به فرش داشتم؛ پدرم فرش های کوچکِ افغانی خریده بود که طرح های روی آنها برایم بسیار جالب بود؛ بارها موزه فرش را با دقت تماشا نموده ام. در نمایشگاه فرش-آینه ها فقط از طرح فرشها روی آینه ها کار کردم اما در این نمایشگاه علاوه بر طرح فرش از طرح های موجود در معماری و پارچه های قدیمی ایرانی و افغانی هم استفاده نموده ام؛ اینها همواره سوژه عکاسی من بوده اند و امروز این طرحها را که با گرافیک آمیخته شده در نمایشگاه ماه تمام عرضه نموده ام.

من رنگ این طرحها را عوض کردم و به رنگهایی که خودم دوست دارم مثل سبز و فیروزه ای درآوردم مثلاً اگر طرحی را همواره در فرشها با رنگ قرمز می دیدیم من آن را به رنگ بنفش درآوردم تا جدید باشد؛ نقشها را در کنار یکدیگر آورده ام مثلا اگر در گوشه یک فرش نقش یک خروس وجود داشت و در گوشه دیگرش یک خروس دیگر، من این دو خروس را در یک آینه آورده ام یعنی همان کارهایی که در گرافیک انجام می گردد.

چرا نام ماه تمام را برای نمایشگاه خود انتخاب نموده اید؟

ماهِ تمام گرد است و در شبها می درخشد؛ این آینه ها هم گرد هستند و در تاریکی اگر کوچکترین نوری به آنها برسد می درخشند و نکته جالب اینجاست که سایه تمام طرحهایی که روی آینه ها کار شده است روی دیوار و یا سقف می افتند.

در حالی که بعضی از هنرمندان در آثار خود رویکردی غربی دارند، رویکرد شما ایرانی - شرقی است.

من این طور فکر نمی کنم. در حال حاضر تعداد زیادی از هنرمندان جوان که کمتر از 20 سال سن دارند عملکرد بسیار خوبی را از هنر ایرانی به نمایش گذاشته اند. این که هنرمندان ما به سراغ طرحهای غیرایرانی بروند اصلاً مسئله عجیبی نیست و ایرادی ندارد. هنرمند باید به سراغ زمینه های مختلف برود، کارهای متفاوت انجام دهد، مطالب مختلف را بخواند، مکانهای مختلف مثل موزه های سراسر جهان را ببیند، و سفرهای زیادی را انجام دهد تا کار یاد بگیرد.

تعداد زیادی از جوانان، خوشنویسی و نقاشیخط کار می نمایند و فعالیت بسیار خوبی دارند. هنرمندان باید در تمامی زمینه ها آنقدر کار نمایند تا هنرمندان خوب شناخته شوند. در حال حاضر وقتی گالریها و فضای مجازی را رصد می کنم می بینم که اکثریت هنرمندان با سبکهای ایرانی کار می نمایند و محصولات بسیار خوبی را فراوری می نمایند. مثلاً روی کوسن مبل یا لباس ها، طرح های ایرانی کار می نمایند؛ طرح های کوزه های تاریخی، اشعار حافظ و سعدی و تصویر بناهایی مثل برج آزادی که از نمونه های خیلی خوب معماری در ایران است و روی آنها کارهای گرافیکی انجام می دهند مثلاً برج آزادی را به رنگهای زرد و قرمز درمی آورند که بسیار جالب است.

بعضی از نخبگان و کارشناسان هنرغربی برای بازدید از آثار هنری ایرانی ابراز تمایل می نمایند. چگونه باید به این رویکرد علمی - حرفه ای پاسخ داد؟

این اتفاق در همه جای جهان می افتد؛ مثل این است که یک نفر از فرانسه به ایران بیاید و از گنبدهای مساجد تاریخی ایران عکاسی کند و ما به او بگوییم: ما این همه عکاس در ایران داریم و از تمامی این مساجد عکس انداخته اند پس چرا شما این کار را انجام می دهید؟ به نظرم این انتقادِ خوبی نیست. عکاسان ایرانی بارها از معماری تاریخی و مناظر طبیعی ایران عکاسی نموده اند اما باز هم این ها آنقدر برای عکاسان خارجی جذابیت دارد که عکاسان خارجی را به ایران می آورد. گاهی پیش می آید که یک نفر از اروپا به ایران می آید، تمام زندگی اش را رها می نماید و به عکاسی از یک استان ایران می پردازد؛ ما نمی توانیم جلوی چنین کسی را بگیریم.

اما مقایسه عکاسی با نقاشی درست نیست. عکاس دوربینش را با خود به هر جای جهان می برد و عکاسی می نماید و نمی توان گفت که سبک عکسهایش خارجی است اما به یک نقاش که با سبکهای اروپایی کار می نماید چنین انتقادی وارد است.

من با این صحبت موافق نیستم. آن مجسمه سازی که در زمان قدیم با تیشه و قلم کار می نموده امروز با وسایل برقی کار می نماید؛ این پیشرفت تکنولوژی است و ما نمی توانیم جلوی آن را بگیریم؛ یک عکاس که در گذشته با نگاتیو کار می کرد امروز با دوربین دیجیتال کار می نماید و این سرعت کار عکاس را بالا می برد و خطاهای کار را زودتر نشان می دهد؛ ابزارها در ابتدای رواجشان هنرمندان را راضی می نماید چون آنها را زودتر به نتیجه می رساند اما یک هنرمند خوب باید از این ابزار در جهت رشد روزافزون هنر خود استفاده کند.

اگر هنرمندان ما به سراغ هنرهای غربی رفتند به نظر من اصلاً اشتباه نبود چون تجربه های جدیدی را کسب کردند؛ هنرمند نباید خودش را محدود کند. البته درست است که گاهی اشتباهی رخ می دهد و به قول شما کارهایی که خود غربی ها انجام داده اند توسط هنرمندان ما تکرار می گردد اما بالاخره تجربه کسب نموده اند هرچند پیروز نبوده و ادامه نداده باشند. به نظر من تمامی هنرهای غربی و شرقی را باید تجربه کرد، با آنها بازی کرد و آنها را با یکدیگر ترکیب کرد؛ مهم این است که هنر پیام زیبایی خودش را به مخاطب برساند.

نمادهایی که در آثار این نمایشگاه استفاده کردید بیشتر ایرانی بودند یا از سایر کشورهای شرقی؟

بیشتر نمادها که من در آثار این نمایشگاه (ماه تمام) استفاده نموده ام ایرانی بوده است؛ مقداری هم از طرحهای فرش افغانی استفاده نموده ام که طرحها و رنگهای بسیار بانمکی دارد و پدرم برای این که به زحمت فرشبافان افغان بها بدهد آنها را خریداری می کرد و من به نقشهای روی این فرشها دقت می کردم؛ البته همواره کل طرح را مدنظر نداشتم و مثلاً یک جزء تصویر نظرم را جلب می کرد مثل طرحی که شبیه یک خرچنگ است. چون من گرافیست هستم چشم هایم تصاویر را بادقت می بیند؛ یک گرافیست مثل شکارچی همه جا به دنبال شکار تصاویر است. یا این که از طرحهای موجود روی پارچه ها استفاده کردم. در سفرهایی که به مناطق ترکمن نشین داشتم از پارچه های بومی و روسری های آنها عکاسی نموده ام و بعضی از آنها را خریده ام.

درباره طرح های به کاررفته در آثار موجود در این نمایشگاه شرح دهید:

تمامی این طرح ها را در جای جای ایران دیده ام و از آنها عکاسی نموده ام؛ سالها از نقوش معماری، ظروف، فرشها و پارچه های قدیمی در سراسر ایران عکاسی نموده ام. روی چیدمان نمایشگاه خیلی فکر شده است و چینش آن نظم خاصی ندارد و می خواهیم بگوییم که لزومی ندارد که فقط از یک آینه گرد روی دیوار استفاده گردد و می توان با چینش آنها کنار یکدیگر اشکال جالبی را به وجود آورد و پس از مدتی شکل چینش آنها را عوض کرد.

در این مجموعه که شامل 6 آینه است طرح های روی کوزه ها و بشقابهای بسیار قدیمی کار شده که من در آخرین سفرم به قزوین دیده ام؛ در دو آینه جانبی طرح یک اردکِ دوسر که روی یک بشقاب قدیمی بود را کشیدم و در چهار طرح دیگر شکل بال همان اردک را تکرار کردم.

این ها میزهای عسلی هستند؛ به عنوان یک محصول، کاربرد دیگری را برای آینه ها تعریف کردم که اگر روی این میزها شمع یا آباژور روشن کنید سایه طرحِ میز روی دیوار و یا سقف می افتد و شکل بسیار زیبایی را ایجاد می نماید.

برای این مجموعه از طرح های روی کوزه های قدیمی استفاده شده است. این سگها شکل روی کوزه است که تکرار شده اند. این لک لک ها تغییرات گرافیکی داشته اند؛ اینها فقط یک گردن داشتند که من برایشان سه گردن کشیده ام و اصلاً چشم نداشتند و من برایشان چشم کشیدم. این گاو به صورت کامل روی یک کوزه بوده که من فقط سر و گردن آن را در دو طرف آینه تکرار کردم؛ این یکی از همان طرحهایی است که می تواند به عنوان آینه اتاق و یا دستشویی استفاده خوبی داشته باشد چون طرح خلوتی دارد و فضای زیادی از آینه خالی است.

طرحهای این مجموعه در نگاه اول مانند گنبد مسجد است اما اینها درپوش روی ظرفهای غذا (مُکَبّه) در دوره صفویه هستند.

این مجموعه برگرفته از نقاشیهای بسیار قدیمی روی دربهای قدیمی در قزوین هستند که دقیقاً به همان شکل پیاده شده اند یعنی حتی تَرَکهای موجود روی نقاشی هم روی طرح پیاده شده است. دو طرح هم تصویر طاووس است که در یک نیمه دایره به صورت شلوغ کار شده و نیمه دیگر خالی است تا کاربرد آینه حفظ گردد و برای کنار درب خروجی منزل بسیار مناسب هستند.

در این مجموعه دو طرح از بشقابهای قدیمی است؛ یک طرح نقش سرو روی فرش است و یک طرح ماه های سال است که هرکدام یک نماد حیوان دارند و با خط فارسی اسامی آنها نوشته شده است که این طرح نیز در موزه فرش تهران موجود است.

در این مجموعه طرحهای گبه و فرش کار شده است. طرح دیو و فرشته الهام گرفته از فرش بسیار زیبای موجود در موزه فرش تهران است. دیگری طرحی از یک فرش بسیار قدیمی به نام درخت زندگی در موزه فرش است. دیگری نقش سرو روی فرش ایرانی است. دیگری طرح روی گبه ایرانی است؛ یک بار در خیابانی راه می رفتم که دیدم آقایی یک گبه را شسته و از پنجره آویزان می نماید تا خشک گردد؛ من هم که دیدم طرحش قشنگ است از آن عکس انداختم و طرح آن را روی آینه پیاده کردم.

این ها خروسهای روی فرش هستند که من طرحش را در سراسر آینه به صورت کوچک تکرار نموده ام. دیگری دو خروس هستند که همانطور که عرض کردم یکی از آنها در یک قسمت فرش بود و دیگری در قسمت دیگر که من هردو را در یک قاب کار کردم؛ طرح خیلی قشنگی است و من این آینه را بسیار دوست دارم. این انارها را برای شب یلدا طراحی کردم؛ طرحی برگرفته از یک فرش است و دو انار روی درخت زندگی بود که من هردو را در یک قاب کار کردم و به آن نظم و ترتیب دادم.

این مجموعه طرحهای روی بشقابها و کوزه های قدیمی موجود در موزه قزوین است. روی سر این سربازها پرنده نبود و این پرنده ها در قسمت دیگری از بشقاب کار شده بود که من آنها را روی سر سربازها آوردم. قابهای دیگر برگرفته از نقوش کوزه هستند که من یکی از آنها را تکرار نموده ام.

در این مجموعه نقوش موجود در معماری اسلامی کار شده است. طرحی که با رنگ بنفش کار شده نقش آجرهای مسجد جامع قزوین است که در آن موقع معمارها به صورت دستی طراحی نموده اند تا آجرها این گونه چیده شوند. دیگری یکی از نقشهای معماری مساجد قدیم است که شبیه مرغ بود و من نوک آنها را به رنگ قرمز درآوردم تا کاملاً مانند مرغ گردد.

این مجموعه شامل طرحهایی است که کف بشقابهای قدیمی کار شده است.

این مجموعه نیز از طرحهای سروِ فرش ایرانی هستند که به صورتهای مختلف در گوشه های قاب کار شده است.

چند مجموعه 9تایی دارم که در کنار هم تشکیل یک لوزی می دهند؛ شکل لوزی در کاشی کاریهای ایرانی بسیار استفاده شده است.

در این مجموعه 9تایی طرح یک سرو موجود در موزه فرش تهران نقش بسته است.

این مجموعه 9تایی دیو و فرشته نام دارد که این هم در موزه فرش تهران موجود است.

این مجموعه 9تایی نیز برگرفته از گل های شاه عباسی موجود در فرشهاست؛ این گل ها در طراحی فرش ایرانی بسیار معروف و محبوب هستند.

این مجموعه 9تایی نقش شکارگاه در فرش است که تصاویری از شکارچی، اسب، شیر و گوزن در آن دیده می گردد.

این مجموعه طرحهای روی بشقاب هستند. این پرنده در بشقاب فقط یکی بود که من آن را به صورت نر و ماده درآوردم و تزئیناتی به ماده اش اضافه کردم؛ طرح دور آینه در بشقاب وجود داشت و من آن را دور قاب تکرار کردم.

هر سه قاب این مجموعه برگرفته از طرح پارچه های افغانی است.

این مجموعه از طراحهای ایرانی روی کوزه و فرش و معماری هستند که رنگهای بسیار ملایمی دارند؛ نقش دیو و فرشته که روی فرش بود را اینجا با رنگهای ملایم و به صورت فلت کار کردم؛ طرح شبیه پولک ماهی برگرفته از معماری قدیمی ایرانی است و با آجرچینی و یا کاشی روی دیوار اجرا می شده است.

از این دو میز عسلی، میز سمت راست برگرفته از همان نقوش معماری و دیگری از طرح روی بشقاب است که سایه بسیار زیبایی روی دیوار می اندازند.

طرح این آینه برگرفته از فرش افغانی است که در وسط نمایشگاه روی زمین انداخته ام.

این مجموعه از طراحی پارچه های افغانی و ترکمن الهام گرفته است؛ این پارچه ها اغلب برای لباسهای زنانه و ورودی درب خانه ها استفاده می گردد.

این آینه برگرفته از طرح کاسه و بشقابهای قدیمی است.

طرح این آینه ها از یک افسانه قدیمی به نام درخت زندگی اقتباس شده است. در ایران باستان اهریمن قورباغه ای درست می نماید تا بذرهای درخت زندگی را بخورد تا جهان نابود گردد؛ اهورا دو ماهی به وجود می آورد که از درخت زندگی مراقبت کند. اشکال درخت، قورباغه و ماهی در خارج از این آینه کار شده است و در میان این اشکال شما تصویر خودتان را می بینید.

این مجموعه با استفاده از طرحهای موجود روی پارچه مثل نقاشیهای گل ومرغ تهیه شده است و همگی با رنگ مشکی طراحی شده اند به جز یکی که قرمز است.

در انتها برای هنرمندان و هنردوستان چه پیامی دارید؟

به تمامی کسانی که به هر چیزی علاقه دارند چه هنر و چه غیر از آن توصیه می کنم به دنبال علاقه خود بروند؛ ما در کشورمان افراد زیادی را داریم که مثلاً پزشک هستند و عاشق عکاسی یا حسابدار هستند و عاشق آشپزی است؛ به چنین کسانی پیشنهاد می کنم که خط شکنی نمایند و به سراغ علاقه خود بروند که هم به خودشان بیشتر خوش می گذرد و هم برای کشور مفیدتر است؛ نباید از چیزی بترسند چون هر اتفاقی که رخ دهد بهتر از این است که تا آخر عمر در حسرت رسیدن به آرزوی خود بمانند.

مصاحبه از: مهدی خانی اوشانی