قلعه مهرپادین در مهریز، بنایی از قرن هشتم که در حال ویرانیست - مجله فازنما

همانطور که در بالا اشاره کردیم قلعه مهرپادین در مهریز یزد واقع شده است و یکی از جاذبه های گردشگری این شهرستان به شمار می رود. قلعه مهرپادین در گذشته به عنوان سکونتگاهی موفقت بین مردم این شهرستان مورد استفاده داشته است و با توجه به مساحت 16 در 148 متری که دارا بوده به عده زیادی می توانستند در آن سکونت داشته باشند. این قلعه در منطقه ای با چشم اندازی زیبایی و در میان کشتخوان ها، باغ های میوه و زمین های زراعی واقع شده و تمام شهر را همانند نگهبانی هوشیار، تحت مراقبت خود داشته است.

مختصری از تاریخ قلعه مهرپادین

اگر بخواهیم درباره قدمت و دوره ساخت قلعه مهرپادین در مهریز یزد بگوییم باید 2 نظریه متفاوت را در این باره مطرح سازیم.

• عده از کارشناسان بر این عقیده هستند که این قلعه مهرپادین در مهریز یزد متعلق به دوران صفوی بوده و گروهی دیگر این بنای تاریخی را مربوط به حکومت آل مظفر (قرن 8 هجری قمری) و همزمان با ساخت ارسن مجموعه شهری مهرپادین می دانند.
• اما روایتی دیگری که وجود درباره قعله مهرپادین در مهریز داستانی است که بین اهالی این شهرستان رواج دارد مبنی بر این که پس از حمله مغولان و کشته شدن تمامی مردم تنها یک کودک زنده مانده و سربازان مغول از کشتن آن نیز صرف نظر نموده اند و آن کودک را به مردم روستای سریزد در نزدیکی مهریز تحویل داده اند. آن کودک پس از اینکه بزرگ شده به محل تولد خود بازگشته و برای جلوگیری از تکرار واقعه مذکور، قلعه ای بزرگ با برج و بارویی بلند و خندقی عمیق می سازد. قلعه ای خشتی و باشکوه که تا همین دهه های اخیر، فعال و مسکونی بوده و هر کدام از اهالی در آن اتاقی برای خود داشتند و برای انبار کالا و نگهداری محصولات کشاورزی و آذوقه و دام از آن استفاده می کردند.

نکته ای که درباره قلعه مهرپادین مهریز باید بدانید این است که این بنای تاریخی محلی برای سکونت دائم اهالی آن منطقه نبوده و تنهای در مواقعی که خطری آن ها را تهدید می نموده به آن نقل مکان می نمودند و از جان و اموال خودشتان در مدت زمانی که تحت خطر بودند نیز حمایت می کردند. در چنین مواقعی در روز به یاری دود و در شب به وسیله چیزی مانند چوب سوخته که مرتب در حال چشمک زدن است، برای یاری از قلعه های دیگر استمداد می طلبیدند.

معماری قلعه مهرپادین در مهریز

از لحاظ معماری و نحوه ساخت قلعه مهرپادین 2 حصار و باروی دفاعی دارد و بعلاوه 9 برج مدور که برای این برج در نظر گرفته شده است. خندقی دورتادور این قلعه به منظور محافظت از اموال و افرادی که در قلعه زندگی می کردند نیز کنده شده است. فضای داخلی قلعه در دو حصار با ارتفاع 6.5 متر احاطه شده است. هر دو حصار به صورت چینه ای از خشت و گل ساخته شده و بخش فوقانی آنها فرم و شکل کنگره ای دارد. برج های حصار درونی قلعه نیز با ارتفاع تقریبی 8.5 متر دارای تیرکش ها و روزنه هایی برای دفاع است.

به منظور ورود به این قلعه می بایست از در ورودی که در جنوب این قلعه وجود دارد به وسیله یک در چوبی 2 لتی وارد شوید. در چوبی قلعه با گل میخ هایی نزئین شده است و سردر ورودی آن دارای یک قوس خوش فرم و نیزه دار است بعلاوه قسمت بالایی در نیز دارای تیرکش و تزئینات چلیپایی است.

در فاصله بین در اول حصار بیرونی و در دوم حصار درونی نیز فضای هشتی با پوشش 4 بخشی وجود دارد که از فضای زیرین آن برای نگهداری کالا در آن موقع استفاده می شده است. پس از ورودی، شاه کوچه یا گذر اصلی قلعه وجود دارد که جهت آن شمالی-جنوبی است و 3.30 متر پهنا دارد. کوچه ها و گذرهای فرعی قلعه نیز با عرضی حدود 1.70 متر در جهت شرقی-غربی ساخته شده اند.

درون قلعه فضاهای گوناگونی از قبیل اصطبل، بخش مسکونی شاه نشین و عام نشین، انبار نگهداری کالا و فضای عمومی یا مذهبی به چشم می خورد. فضای شاه نشین یا ارباب نشین قلعه در مرتفع ترین بخش بنا بالای فضای ورودی نیز واقع شده است و بر تمامی فضاهای داخلی و محوطه خارجی مشرف است.

به منظور نگهداری احشام اتاق هایی با نام اشکوب در طبقات پایینی ساخته بودند و طبقات فوقانی محلی برای سکونت و زندگی مردم این شهرستان نیز بوده است. برای دستیانی از طبقات بالایی نیز می توانید به وسیله راه پله ای باریک و خشتی دسترسی داشته باشید. فضاهای داخلی کاهگل شده اند و میزان خشت های استفاده شده در ساختار کالبدی آنها 23×23 سانتی متر نیز می باشد. برج های داخلی قلعه 2 اشکوبه است، پوشش اشکوب اول گنبدی و راه پله به سمت بالا به صورت مدور و مارپیچ است. در قسمت شرقی قلعه، چاه قنات عمیقی به چشم می خورد که احتمالا آب مورد احتیاج قلعه از این مکان تامین می شده است.

ثبت قلعه مهرپادین در لیست آثار ملی

قلعه مهرپادین مهریز در سال 1381 در لیست آثار تاریخی ایران به ثبت رسید و متاسفانه هیچ گونه عملیاتی منوط به بازسازی و بازسازی این بنای تاریخی و ارزشمند تا کنون صورت نگرفته است و به حال خود رها شده است. هرچند در سال های گذشته بعضی اقدامات جزئی بازسازیی و حفاظتی در بنا اجرا شده که با توجه به احتیاجهای بازسازیی و اهمیت بنا بسیار کم و ناچیز است به طوری که عدم حفاظت اصولی از بنا باعث شده که بعضی مردم منطقه از اتاق های آن برای نگهداری از حیوانات خود استفاده نمایند.