چرا مذاکرات ایران و آمریکا غیرمستقیم است؟ - مجله فازنما

به گزارش شرق، چرا وقتی اصلی ترین اتفاقی که بناست بیفتد اقداماتی از سوی ایران و آمریکا، از بین همه بازیگران متعدد شرقی و غربی که در وین این چند هفته را گرد هم آمده بودند، تنها این دو کشور با هم صحبت ننموده اند؟ برای پاسخ به این سؤال ضروری است به بستر مذاکرات برجامی به طور خاص، رابطه ایران و آمریکا به طور ویژه و ساختار تعاملات بین المللی به طور کلی نگاهی بیندازیم. در همین آغاز ماجرا البته ضروری است دقت گردد که ملاحظه اصلی یا به عبارتی مخالفت اصلی برای مذاکره مستقیم بین ایران و آمریکا از سوی ایران است اما چرا ایران حتی در این شرایط حاضر نیست رودررو و حتی در یک جلسه چندجانبه با حضور آمریکایی ها بنشیند؟

اهمیت سابقه و معنای مذاکرات برجام

ما در برجام با فرایندی روبرو شدیم که در آن، طرف ایرانی، مذاکرات مفصلی را با حضور چندین قدرت جهانی و با تأیید نهادهای بین المللی پیش می برد و به نتیجه می رساند و در ادامه تعهدات خود را نیز رعایت می نماید اما باز کار به تحمیل هزینه به ایران می رسد. ساختارهای بین المللی نیز کار چندانی از پیش نمی برند، جز اینکه البته در نتیجه همین توافق، خود همراه آمریکا نمی شوند و همین امتیاز عدم شکل گیری اتحاد علیه ایران در دست تهران می ماند. اگر ایران به خواست آمریکا برای مذاکره مستقیم در شرایطی که این اقدامات از سوی آمریکا صورت گرفته تن دهد، رسما این سابقه را بنا خواهد نهاد که نتیجه توافق با ایران، حتی اگر بعد از چندین سال مذاکره به تأیید شورای امنیت سازمان ملل متحد نیز رسیده باشد، به راحتی زیرپاگذاشتنی است و طرفی که توافق را زیر پا گذاشته به خواسته خود هم خواهد رسید. حضور آمریکا پای میز مذاکره برجام بعد از خروج، بدون هیچ اقدامی در راستای جبران آن تصمیم و بازگشت به توافق نیز عملا مذاکرات و توافق برجام را از معنا تهی می نماید. اگر ایران این را بپذیرد، رئیس جمهور بعد از بایدن و بلکه دیگر بازیگران برجام چه دلیلی خواهند داشت که در وهله بعدی دوباره همین جهت را تکرار ننمایند؟ در صورت پذیرش چنین سابقه ای، ایران رسما این فرایند را در تعاملات با خود خواهد پذیرفت و هزینه آن، به مراتب سنگین تر از شرایط فعلی خواهد بود.

آیا مذاکره به خودی خود امتیاز است؟

بعضی اما این سؤال را این گونه مطرح می نمایند: مگر مذاکره به خودی خود چه امتیازی است؟ اولین پاسخ به این سؤال این است که در صحنه بین المللی مذاکره به خودی خود نیز یک اتفاق مهم و یک گام در راستای تغییر جهت و صحنه تعامل است. همین روزها رسانه های ایرانی و غیرایرانی پر شده اند از اخبار مذاکرات غیرعلنی، اعلام نشده و حتی تکذیب شده بین ایران و عربستان سعودی. چند سال پیش و در ملاقات و مذاکرات بین ایالات متحده و کره شمالی و مذاکرات دو کره هم دیده شد که لزوما به نتیجه ای نرسید اما ذات وقوعش به عنوان تحولی مهم تیتر یک رسانه ها را فتح کرد. مذاکرات ایران با طالبان، مذاکرات چین با آمریکا و بسیاری مذاکرات دیگر در سال ها و ماه های اخیر نیز همین قدر خبرساز شده اند. در دنیای سیاست، اینکه دو طرف در مقابل هم بنشینند، هیچ وقت بی معنا نیست، به خصوص اگر در نتیجه تقابلی باشد که در آن، یکی از دو طرف شکل گیری مذاکره را به عنوان خواسته خود مطرح نموده باشد.

ریسک مذاکره مستقیم چیست؟

اما با تمام این وجود، آیا مذاکره به جز این روایت نسبتا ظاهری ریسک دیگری هم داشت؟ البته! هیچ تضمینی نیست که ایران و آمریکا در این مرحله بتوانند به توافقی درباره اختلافاتشان برسند. تا پیش از دولت بایدن، با وجود همه فشارها، اتفاق نظر دیگر بازیگران این بود که ایران کم وبیش هنوز در صحنه دیپلماسی برجامی حاضر بوده و این طرف آمریکایی با ریاست جمهوری ترامپ بوده است که حاضر به رعایت قواعد و تن دادن به دیپلماسی نیست. به همین خاطر نیز، اگرچه این بازیگران دیگر، نتوانستند کار چندانی به سود ایران پیش ببرند، لااقل با آمریکا همراه هم نشدند و چه در صحنه برجام و چه در صحنه شورای امنیت سازمان ملل متحد، علیه خواست آمریکا موضع گرفتند. اکنون با آمدن دولت بایدن که تعامل دیپلماتیک بهتری با دیگران دارد، ایران وارد صحنه مذاکره گردد، به خواسته های یک طرفه در قبال بازگشت به توافقی که پیش تر امضا شده تن ندهد و طرف مقابل هم پافشاری کند، تهران این امتیاز مهم را از دست خواهد داد و به عنوان طرفی معرفی می گردد که در مقابل دیپلماسی مقاومت نشان می دهد، همین دوباره می تواند اتحادی را علیه ایران شکل دهد که شکل نگرفتنش در دوران ترامپ، از معدود امتیازات ایران بود. دیپلمات های ایرانی در صورت طی شدن چنین فرایندی، احتمالا از عهده تقبل هزینه آن در صحنه سیاست داخلی هم برنخواهند آمد.

بی اعتمادی احیاشده و یخی که هنوز آب نشده بود

اما آیا همه این نگاه ها بدبینانه نیست؟ البته که هست، اما این بدبینی فاقد پایه و اساس نیست. واقعیت این است که ایران و آمریکا، به هر دلیل دهه ها دوران بی اعتمادی متقابل را تجربه نموده بودند، در حالی که بسیاری در دو کشور و در طرف های ثالث، این بی اعتمادی را مانعی بیجا می دانستند. در فرایند منتهی به برجام، طرف ایرانی به این ریسک تن داد که این بی اعتمادی مطلق را تا حدی کنار بگذارد و در فرایندی که البته بر پایه اعتماد بنا نشده است، حاضر به تعامل مستقیم با طرف آمریکایی گردد. نتیجه این تصمیم در وهله اول موفقیتی بی سابقه و تمجیدشده بود که اولین گام ها را در تغییر الگوی روابط مهیا کند. اما این رابطه بدسابقه و پرتردید با توفانی به نام ترامپ، پیش از آنکه شکل بگیرد در هم شکست و تجربه هم نشان داد که چنین اتفاقی ضربه خود را وارد خواهد نمود. طبیعی است که طرف ایرانی این بار حتی بیشتر از مرتبه قبل در این باره محتاط باشد.

آیا گفت وگوی مستقیم ممکن نیست؟

در چرایی موفقیت برجام، بسیاری ناظران اشاره نموده بودند که حضور محمدجواد ظریف به عنوان وزیر خارجه دولت حسن روحانی در یک سو و جان کری به عنوان وزیر خارجه باراک اوباما در سوی دیگر، واقعا اثرگذار بوده است. علت این ماجرا، شناخت و درک متقابلی بود که دو طرف آن داستان از یکدیگر داشتند و عین مخالفت و تقابل، متوجه مواضع هم بودند و از جدیت طرف مقابل در این گفت وگو خبر داشتند. چنین شرایطی بین دولت روحانی و بایدن غیرممکن نیست، به خصوص که بسیاری از حاضران تیم دیپلماسی بایدن مستقیما درگیر مذاکرات منتهی به برجام بوده اند. اگر فرایند احیای توافق در وین موفقیت آمیز به انتها برسد، آمریکا به عنوان یکی از اعضای برجام پای میز مذاکرات کمیسیون مشترک برجام خواهد نشست و راهی که در دوران اوباما کلید خورد، اگرچه از چندین گام عقب تر، دوباره قابل پیگیری خواهد بود. در عین حال اگر چنان که پیش بینی می گردد، اصولگرایان با رویکرد آشکارشان به دیپلماسی ریاست جمهوری را در ایران به دست بگیرند، احتمالا همین گفت وگوهای برجامی وین آخرین تعامل جدی و مثمرثمر بین دو طرف تا اطلاع ثانوی، شاید تا بعد از انتها دولت بایدن خواهد شد.